TT - 9 trường hợp phản ứng nặng sau tiêm văc xin 5 trong 1 Quinvaxem tại Lâm Đồng, Thanh Hóa, Nghệ An, Bình Định, Hà Nội kể từ tháng 11-2012 đến nay, trong đó có 6 bé tử vong đang làm người dân cực kỳ lo lắng.

Nhiều ý kiến đề nghị Chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia và Bộ Y tế có những biện pháp mạnh tay như tạm dừng sử dụng văc xin này để đảm bảo an toàn. Trả lời báo chí chiều 7-1, Chủ nhiệm chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia, Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ TƯ Nguyễn Trần Hiển nói:

Qui trình đưa vắc xin ra thị trường rất ngặt nghèo, từ đăng ký, nghiên cứu, thẩm định, cấp phép… Lô vắc xin Quinvaxem sử dụng tiêm ngừa tại Nghệ An và Thanh Hóa vừa rồi (có 4 trường hợp tử vong sau tiêm) đạt tiêu chuẩn của Dược điển VN. Hiện chúng tôi còn chờ kết quả kiểm định tại labo độc lập do Tổ chức Y tế thế giới giới thiệu. Tuy nhiên, lô vắc xin này đã sử dụng gần ba trăm nghìn liều mà các cháu khác đều khỏe mạnh thì khó có thể cho rằng đó là do chất lượng vắc xin.

9 trường hợp phản ứng nặng liên quan đến Quinvaxem trong 3 tháng qua đang khiến cha mẹ có con ở tuổi tiêm chủng rất lo lắng. Vắc xin đạt tiêu chuẩn, vậy tai biến do đâu vậy, thưa ông?

Các kết luận phải dựa trên bằng cớ khoa học điều tra trên 4 nhóm nguyên nhân. Vắc xin đạt tiêu chuẩn, loại trừ dần, xem có lỗi do dịch vụ tiêm chủng thì quy trình đạt, dây chuyển lạnh đảm bảo, vật tư sử dụng là bơm kim tiêm tự khóa đảm bảo nên được loại trừ tiếp. Nguyên nhân tai biến do sốc phản vệ thì 3 trường hợp ở Nghệ An là khó xác định vì các bé đều tử vong tại nhà, không có hồ sơ theo dõi sức khỏe sau tiêm ở cơ quan y tế nên không có bằng chứng. Căn nguyên do các bé có bệnh phối hợp nào khác cũng không có bằng chứng. Còn 3 trường hợp ở Bình Định thì không có bằng chứng liên quan đến vắc xin, vận chuyển, bảo quản vắc xin, quy trình tiêm chủng. Đây được coi là phản ứng thông thường xảy ra với các vắc xin có thành phần ho gà tế bào nhưng ở mức độ nặng hơn và đã được xử trí ở bệnh viện. Hầu hết các trường hợp tử vong có liên quan đến tiêm chủng là do sốc phản vệ.  Ví dụ như năm 2010 có 1 trường hợp tử vong, 2012 có 2 trường hợp tử vong sau tiêm do sốc phản vệ… Tuy nhiên, cũng có những phản ứng sau tiêm không thể xác định nguyên nhân, thiếu cắc bằng chứng khoa học về các nguyên nhân, đặc biệt khi không mổ tử thi nhằm xác định nguyên nhân.

Ông có nói chất lượng văc xin là đạt và an toàn. Tuy nhiên nhiều ý kiến cho hay đây là loại văc xin giá rẻ, thành phần ho gà chưa được tinh chế hoàn toàn. Ông trả lời thế nào về ý kiến này?

Tiêm văc xin có một tỷ lệ nhất định gặp phản ứng, văc xin ngừa bạch hầu- ho gà- uốn ván (như có trong Quinvaxem) có tỷ lệ phản ứng cao trong các loại văc xin. Nhưng phần lớn các phản ứng đó là sốt, sưng đỏ chỗ tiêm và phần lớn là tự khỏi sau 1-2 ngày. Theo Tổ chức y tế thế giới, tỷ lệ có phản ứng nặng sau tiêm văc xin DPT (ngừa bạch hầu- ho gà- uốn ván) là 20/1 triệu. Trước 2010, Chương trình tiêm chủng mở rộng ở Việt Nam sử dụng vắc xin DPT (ngừa bạch hầu, ho gà, uốn ván). So sánh tỉ lệ phản ứng giữa Quinvaxem và DPT trước đó cho thấy, tỉ lệ phản ứng nặng của DTP là 1,03/triệu và tỉ lệ tử vong là 0,6/triệu. Còn với Quinvaxem có phản ứng nặng là 0,69/triệu và tỉ lệ tử vong là 0,17/triệu.

Vấn đề đặt ra là nhiều nước không dùng văc xin này, nhưng VN lại dùng, như vậy có nguy hiểm khi lựa chọn sản phẩm có nguy cơ cao không khi ngay Hàn Quốc, nước sản xuất văc xin này lại không sử dụng Quivaxem?

Mặc dù có một tỷ lệ thấp phản ứng sau tiêm có liên quan đến thành phần ho gà toàn tế bào, Tổ chức Y tế thế giới vẫn khuyến cáo sử dụng vắc xin ho gà toàn tế bào vì có hiệu quả cao trong phòng bệnh, có độ an toàn cao. Hơn nữa, giá thành vắc- xin này cũng rẻ hơn nhiều so với vắc xin vô bào, phù hợp với tình hình kinh tế của Việt Nam. Từng quốc gia có lựa chọn theo điều kiện của mình. Từ 2006 đến nay, đã có trên 429 triệu liều Quinvaxem được sử dụng ở hơn 30 nước. Hàn Quốc không dùng vì họ là nước giàu, có đủ khả năng mua vắc xin vô bào. Nhưng nói nước ta nghèo dùng Quinvaxem tai biến dồn dập cũng không đúng, vì tỷ lệ phản ứng nặng sau tiêm là 0,17/1 triệu, thấp hơn so với loại văc xin tương tự sử dụng trước đó, đặc biệt là khi VN sử dụng tới 4,5 triệu liều Quinvaxem/năm.

Tình hình hiện nay khiến các bậc cha mẹ đang rất lo lắng, ở vị trí chỉ huy của chương trình Tiêm chủng mở rộng, ông thấy cần phải nói gì với các bậc cha mẹ có con đang gửi gắm vào chương trình của ông?

Chương trình tiêm chủng mở rộng phải tiếp tục tăng cường chất lượng của dây chuyền bảo quản lạnh, theo dõi chất lượng văc xin nghiêm ngặt từ sản xuất, vận chuyển đến tiêm chủng. Các cán bộ tiêm chủng phải tăng cường tiêm chủng an toàn, từ quy trình tiêm, hỏi tiền sử của trẻ trước tiêm, theo dõi trẻ 30 phút sau tiêm, có chỉ định đúng, có tư vấn cho gia đình trẻ về chăm sóc bé sau tiêm như nếu đã có tiền sử dị ứng với mũi tiêm thứ nhất thì cẩn trọng ở mũi 2, đưa ngay đến cơ sở y tế khi bé có biểu hiện sốt kéo dài, khóc thét trên 3g, co giật trong 3 ngày sau tiêm…. Về phía gia đình, nên hiểu rõ con tiêm văc xin gì, có hạn chế gì, chống chỉ định thế nào và hợp tác với cán bộ y tế như thông báo tiền sử sinh đẻ như bé có sinh non không, có biểu hiện bất thường trong 3 ngày gần đây không…

Ông chưa trả lời về chất lượng an toàn của văc xin trong Chương trình tiêm chủng và quy trình tiêm chủng. Theo ông, có nên tính toán giữa nguy cơ và hiệu quả tiêm ngừa khi những trường hợp tai biến đột ngột như thế này đang xuất hiện với mật độ khá dày?

Vắc xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng hiện nay là an toàn, có bằng chứng về việc giảm tỷ lệ mắc và tử vong ở một số bệnh trong hơn 25 năm của chương trình. Nhưng không phải vắc xin là an toàn 100%, đặc biệt văc xin Quinvaxem không phải an toàn 100%  do phản ứng dị ứng với thành phần ho gà tế bào, do đó phải được chỉ định cẩn thận với các trường hợp có tiền sử dị ứng trước đây.